e-MarineEducation.com Denizcilik Eğitimine Yeni Bir Bakış Açısı
Mayıs ayı birlikteliğimizde siz değerli dostlara, Denizci Ressamlar‘ı tanıtmaya başlayacağım. Ne mutlu ki bizlere, bu önemli sanatçıların sayıları hiç de az değildir. Dergimizin bana ayrılan sayfa imkanları nedeniyle bu sanatta da Reis sayılan büyük denizcileri Haziran, Temmuz ve Ağustos sayılarını da kapsayacak şekilde dört (4) ayrı bölümde sizlere sunacağım.
Mayıs ayı konumuz tek bir ressama aittir. Bu değerli sanatçı, minyatür tekniklerini kullanarak, özellikle insan ve portre resimleri yapabilen ve de aynı zamanda Osmanlı/Türk resim sanatının ilk ve öncü Denizci Ressam‘ı olan Haydar Reis’tir.
Haydar Reis (Nakkaş Nigari) (1494-1572)
Galatalı lakabıyla tanınmıştır. 16. yüzyılın şair, nakkaş ve denizcileri arasında Nigari mahlasıyla ayrı üne sahip olan Haydar Reis yurt içinde ve yurt dışında, tanınmış bir Türk büyüğü olarak sanat tarihlerine geçmiştir.
Aile çevresi dolayısıyla çocukluğu ve gençliği devrinin sanatkarları; hattat, nakkaş, müzehhib, şair ve alimleri arasında geçti. Minyatür ve tezhip sanatında yeteneğini gösterip, devrinin ünlü nakkaş ve müzehhipleri arasına girerek ün yaptı. Hat sanatında usta idi. Aynı zamanda hatırı sayılır bir şair idi. Eskiden insan resimleri, bilhassa portre yapanlara verilen isim olan Nigari kelimesini mahlas olarak kullandı. Seçkin toplulukların daima aranılan hoşsohbet bir siması idi. Sanat eserleri, şiirleri ve şahsiyeti ile bulunduğu her cemiyette sevgi ve saygı gördü.
Haydar Reis, denize ve denizciliğe olan tutkusundan dolayı donanmaya katıldı. Kanuni Sultan Süleyman döneminde beylik gemilerinden oluşan donanmada reislik kademesine kadar yükseldi. Bir süre tersanede, tersane kahyası olarak çalıştı. 78 yaşında vefat eden sanatçı, İstanbul Eyüp Sultan’da Zal Mahmut Paşa Camii hazinesine defnedildi.
Devrin nakkaşları arasında büyük ün yaptı ve bu sanat dalının önde gelen isimlerinden biri oldu. Bunda özellikle ünlü kişilerin minyatürlerini yapması ve bilhassa portre minyatüründe çok başarılı olmasının rolü büyüktür.
Minyatür tekniği ile yaptığı eserleri devrinin diğer sanatkarları tarafından takdir edilip, daima methedildi. Portre türündeki minyatürleri Türk ekolünün üstün örnekleri olup, resmedilen şahısların kendilerine benzemesi dolayısıyla, ressamın yetenek ve hüneri sanat camiasında hayranlık yaratmıştır.
Haydar Reis, 16. yüzyılda minyatür sanatında değişik bir üslup yaratmış, batılılar da kendisini Türk Ekolünün Ressamı Haydar Bey ve Muhteşem Süleyman’ın Ressamı Haydar Bey adı ile kaynaklarına geçirmişlerdir. Bilhassa Kaptan-ı Derya Hızır Hayrettin (Barbaros) Paşa’nın devrinde, onun portresini yapan İlk Türk Denizci Sanatkar olarak da ayrı bir üne sahiptir.
Sultan II. Selim daha şehzadeliği sırasında Haydar Reis’in denizcilikteki ününün yanı sıra minyatür, tezhip, hat sanatlarında da devrin ünlü sanatkarları arasında bulunduğunu, ayrıca iyi bir portre ressamı ve şair olduğunu öğrenince, kendisini yanına almıştır. Daha sonra tahta çıktığında da ona ünlü minyatürünü yaptırmıştır. Yavuz Sultan Selim’in (Saltanatı:1512-1520), Nakkaş Nigari tarafından yapılmış portresinin aslı bugün Paris’te Bibliotheque Nationale’de bulunmaktadır. Sultanın gençlik yıllarını belgeleyen çok başarılı bir minyatürdür. Kanuni Sultan Sultan Süleyman’ı arkasında kendisini takip eden iki genç silahtarı ile birlikte resmettiği minyatürü de sanatkarın üstün bir sanat eseridir. 29,5 x 40 cm. boyutlarındaki minyatür Topkapı Sarayı Müzesi‘ndedir.
Minyatürde, silahtarlardan biri sultanın kılıcını taşımaktadır. Kanuni başında sorguçlu kavuğu, üzerinde dışı mavi renk atlas kumaşla kaplı kürkü bulunmaktadır. Kürkün kollarından ve ön taraftan dışarıya taşmış olan kısımları üstün bir minyatür tekniği ile çalışılmıştır. Elinde mendil ile resmedilen sultanı ayakta, hükümdar ciddiyeti içinde, haşmetli haliyle canlandıran Nakkaş Nigari, bu özellikleri minyatüründe fırçasını kullanarak gösterme yeteneğine sahip, usta bir nakkaş olduğunu ispat etmiştir.
Aslı Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunan Sultan II.Selim’e ait minyatür ise 26 x 40 cm. boyutlarında olup, iki parçadan ibarettir. Sarı lakabıyla anılan Selim’in bu minyatürü, Nakkaş Nigari’nin ne kadar başarılı olduğunu göstermektedir. Minyatürde padişahın arkasında bulunan silahtar ağasının sağ elinde karanfil, sol elinde birkaç ok bulunmaktadır. Padişah resmi kıyafeti ile muhtemelen bir merasimde olup, yayı sol elinde, sağ elinde oku fırlatmış durumda resmedilmiştir. Bu minyatürün renkleri çok uyumlu olup, üstün bir tezhip ve minyatür tekniği ile yapılmıştır. Elbisesi muhteşem bir görünüşe sahip olan padişahın başındaki kavuğun üzene de sorguçlar yerleştirilmiştir. Devrin Türk kumaş desenlerinin en zengin motiflerini belgeleyen mintanı ve kaftanı 16. yüzyılın nefis tezhip sanatını da sergilemektedir. Kaftanın sol kolunun giyili, sağ kolunun çıkarılmış olması, sağ kolla ok atılırken üzerindeki ağırlığı hafifleterek kuvvet almak için olması gerekir.
Kaptan-ı Derya Hızır Hayrettin (Barbaros) Paşa’nın portresi de Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunmaktadır. 20 x 27 cm. ebadında olan minyatür, 29 x 46 cm. ebadında bir kağıt üzerine yapılmıştır. Bu portrede Barbaros’un sağ elinde tuttuğu kıymetli taşlarla süslü ve kendisine Kanuni Sultan Süleyman tarafından armağan edilen değerli asa, tezhip sanatının tüm inceliğiyle tezyin edilmiştir. Başında büyük beyaz bir sarık vardır. Bıyık, sakal ve kaşları da beyaz haliyle resmedilmiştir. Sol elinde bulunan kırmızı karanfili zarif bir hareketle koklamaktadır. Mavi renkte, önü düğmeli elbisesinin üzerine dirseklerine kadar kısa kollu ve içi kürklü bir kaftan giymiştir. Kürk kol ağızlarından ve kaftanın önünden görülmektedir. Minyatürün her köşesinde Nigari’nin kendine has bir üslubu ve fırçasının zarafeti izlenebilmektedir. Kaftanın kırmızı renk kumaşı, güç sembolü kaplan postu motiflerle süslüdür. Belinde işlemeli bir kuşak olup, içine hançeri sokulmuştur. Minyatürün arka fonu koyu yeşile boyanmış, kenarına kırmızı renk kalınca bir çizgi çekilmiştir. Bu minyatür, Barbaros’un bir Türk sanatkarı ve maiyetinde çalışan bir denizci tarafından devrinde yapılmış ilk resmi olması bakımından da ayrı bir özellik taşımaktadır. Nigari’nin en olgun eserlerinden biri olan Barbaros portresi, muhtemelen kendisine en çok benzeyenidir de…
Aslı Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunan Süleymanname adlı yazma eserde de tasvir edilmiş olan ünlü denizci, Kanuni Sultan Süleyman’ın huzurunda, kendisine oturma izni verilmiş olarak, beyaz sakallı ve yaşlı hali ile görülmektedir. Barbaros’un gerek devrinde gerekse ölümünden sonra batılı ressamlar tarafından pek çok gravür ve yağlı boya resmi yapılmıştır.
Nigari, ressam Cranach’ın bir eserinden kopya olarak Kral V. Charles’ın portresiyle, ressam Clouet’in bir eserinden kopya olarak Fransa Kralı I.Francois’in portresini de yapmıştır. Yurt dışından bir koleksiyoncunun özel albümünde bulunan resimlerin altında Muhteşem Süleyman’ın ressamı Haydar Bey, Türk ekolü açıklaması bulunmaktadır. Ancak bunların çoğu hayalidir ve birbirine benzememektedir.
Batılılar Haydar Reis’i 16. yüzyıl Türk ekolünde, Muhteşem Süleyman’ın ressamı Haydar Bey olarak tanıyıp kabul etmişlerdir. Onu Kanuni Sultan Süleyman devrinde İstanbul’da görevli Fransız ve İspanyol sefirlerinin de resimlerini yaptığı, bunların Paris’te Bibliotheque Nationale’de bulunduğu bilinmektedir.
Sanatla kalın, sağlıcakla kalın
Gökovalı Kayıkçı
Kaynakça
Süheyl Ünver “Ressam Nigari Hayatı ve Eserleri”
